Artur Mezglewski
Komendant Straży Gminnej w Karnicach (Zachodniopomorskie) w sposób drastyczny przekroczył swoje uprawnienia, dokonując zatrzymania członka Stowarzyszenia Prawo na Drodze, realizującego swoje statutowe oraz obywatelskie uprawnienia! Komendant – jako podstawę zatrzymania – wskazał potrzebę poddania go przesłuchania w charakterze świadka. W tym celu doprowadził go do Komendy Straży Gminnej, gdzie następnie przymusowo go przesłuchał – czym bezprawnie ograniczył jego wolność.
Komendant przekroczył również swoje uprawnienia w zakresie prawa do legitymowania. Chciał ponadto zmusić tę osobę do ujawnienia materiałów filmowych, które właśnie nagrała, a także szantażował ją, że będzie wzywana w charakterze świadka do postępowań ujawnionych za pomocą fotoradaru przez tamtejszą Straż Gminną – na okoliczność prawidłowości dokonania tych pomiarów oraz prawidłowego oznakowania drogi!
I. Kilka pytań i odpowiedzi
1.1. Czy straż gminna ma prawo do dokonania zatrzymania?
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych nie przyznaje strażnikom gminnym uprawnienia do stosowania środka przymusi w postaci zatrzymania. Ustawa ta nadaje strażnikom jedynie uprawnienie do ujęcia osoby stwarzającej w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia (art. 12 ust. 1 pkt 3). Osoba ujęta powinna być natychmiastowo doprowadzona do najbliższej jednostki Policji.
Należy wyjaśnić, że strażnik gminny – tak jak każda obywatel – ma prawo do dokonania zatrzymania obywatelskiego. Zatrzymanie takie jest prawnie dopuszczalne w sytuacji, sprawca wykroczenia ujęty został na gorącym uczynku lub w wyniku pościgu, a jednocześnie zachodzi obawa ukrycia się sprawcy lub niemożności ustalenia jego tożsamości. Tego rodzaju zatrzymanie ogranicza się jedynie do ujęcia sprawcy i niezwłocznego przekazania go Policji.
1.2.Czy można zatrzymać osobę w celu dokonania przesłuchania w charakterze świadka?
Nie istnieje w prawie polskim środek przymusu polegający na zatrzymaniu osoby w celu przesłuchania w charakterze świadka.
Procesowemu prawu wykroczeń znany jest środek przymusu w postaci przymusowego doprowadzenia świadka przez Policję (art. 50 § 1 kpw). Środek ten może mieć zastosowanie jedynie w sytuacji, gdy świadek nie stawia się na wezwanie uprawnionego organu bez usprawiedliwienia. Zarządzenie w przedmiocie przymusowego doprowadzenia wydaje sąd. „Egzekutorem” takiego zarządzenia jest Policja.
Ażeby móc zastosować ten środek przymusu, należy najpierw określoną osobę wezwać na określony termin i w określone miejsce – w celu złożenia zeznań w charakterze świadka. I dopiero wówczas, gdy osoba ta nie stawi się bez usprawiedliwienia, można wystąpić do sądu do wydanie zarządzenia w przedmiocie przymusowego doprowadzenia. Wątpliwe jednak, aby takie zarządzenie zostało wydane w sytuacji, gdy świadek wezwany został do siedziby straży gminnej odległej o kilkaset kilometrów od miejsca zamieszkania świadka (a takie wezwania o charakterze represyjnym należą do stałych praktyk niektórych straży gminnych).
1.3.Czy straż miejska ma prawo do legitymowania?
Uprawnienie do legitymowania przyznają strażnikom miejskim aż dwie ustawy, które mają zastosowanie zamiennie – w zależności od okoliczności: ustawa o strażach gminnych oraz Prawo o ruchu drogowym.
Ustawa Prawo o ruchu drogowym w art. 129b ust. 2 pkt 4 przyznaje uprawnionym strażnikom prawo do legitymowania uczestnika ruchu drogowego i wydawania mu wiążących poleceń, co do sposobu korzystania z drogi lub używania pojazdu. Należy jednak mieć świadomość, że strażnicy miejscy (gminni)) mogą kontrolować (a więc także legitymować) uczestników ruchu tylko wówczas, gdy naruszyli oni przepisy o ruchu drogowym. Naruszenia te muszą znajdować się w zakresie uprawnień (właściwości rzeczowej) przyznanej strażnikom przez w/w ustawę.
Natomiast ustawa o strażach gminnych w art. 12 ust. 1 pkt 2 przyznaje strażnikom prawo do „legitymowania osób w uzasadnionych przypadkach w celu ustalenia ich tożsamości”. Zakres oraz sposób wykonywania tego uprawnienia, został określony przez Radę Ministrów w akcie prawnym o charakterze wykonawczym – czyli rozporządzeni z dnia 18 grudnia 2009 r. w sprawie zakresu i sposobu wykonywania przez strażników gminnych (miejskich) niektórych czynności. Interesujący nas problem rozstrzyga § 3 tegoż rozporządzenia, który stanowi, iż „strażnik ma prawo legitymowania osoby, gdy ustalenie jej tożsamości jest niezbędne do wykonania zadań określonych w art. 10 i 11, w celu:
1) identyfikacji osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, ujętej na miejscu zdarzenia lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia;
2) ustalenia świadków zdarzenia.
Paragraf 5 ust. 2 cytowanego rozporządzenia stanowi ponadto, iż „Strażnik, przystępując do legitymowania, podaje swoje stanowisko, imię i nazwisko w sposób umożliwiający odnotowanie tych danych, a także podstawę prawną i przyczynę podjęcia czynności”.
II. Stanowisko SPnD
2.1. Ocena sytuacji
Nie ulega wątpliwości, iż Komendant Straży Gminnej w Karnicach przekroczył swoje uprawnienia w zakresie prawa do legitymowania, poddając obowiązkowi wylegitymowania się określoną osobę – członka Stowarzyszenia Prawo na Drodze – w sytuacji, gdy nie zachodziła ustawowa przesłanka „uzasadnionego przypadku”. Komendant nie wykazał, ani też nie uprawdopodobnił, że członek SPnD był świadkiem jakiegokolwiek wykroczenia, ani też, że jego przesłuchanie jest konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności zdarzenia będącego przedmiotem czynności wyjaśniających.
Z materiału filmowego wynika, że Komendant Straży Gminnej w Karnicach dokonał przymusowego przesłuchania obywatela RP, tylko dlatego, że chciał go przesłuchać, a nie dlatego, że jego zeznania były konieczne do ustalenia określonych okoliczności, stanowiących przedmiot prowadzonego postępowania.
Komendant Straży Gminnej w Karnicach ograniczył wolność osobistą człowieka-obywatela, która to wolność podlega ochronie konstytucyjnej (art. 38 Konstytucji). Uczynił to bezprawnie, gdyż obowiązujące w Rzeczypospolitej Polskiej przepisy, nie przewidują zastosowanie środka przymusu w postaci „zatrzymania w celu przesłuchania w charakterze świadka”.
Jak wynika z materiału filmowego, intencją Komendanta Straży Gminnej w Karnicach było zastraszenie członka Stowarzyszenia Prawo na Drodze, w celu odwiedzenia go od wykonywania czynności określonych w art. 54 Konstytucji.
Komendant bez żadnej podstawy prawnej zażądał od członka SPnD udostępniania materiału filmowego, który stanowił jego własność, i który zrealizowany został zgodnie z obowiązującym prawem.
2.2. Środki prawne przysługujące osobie bezprawnie zatrzymanej i bezsadadnie legitymowanej
W doktrynie rozróżnia się zatrzymania procesowe i pozaprocesowe (T. Grzegorczyk, Komentarz do kpw). W analizowanym przypadku mamy do czynienia z zatrzymaniem procesowym, gdyż dokonano go z powołaniem się na przepisy kpw oraz w celu przeprowadzenia czynności procesowej (przesłuchanie świadka) – a tego rodzaju czynność podlega kontroli sądowej. Dlatego też Stowarzyszenie Prawo na Drodze rekomenduje osobie, która została bezprawnie zatrzymana, złożenie zażalenia do Sądu Rejonowego w Gryficach , w celu zbadania zasadności oraz legalności zatrzymania.
Na zastosowanie i sposób przeprowadzenia czynności, o których mowa w art. 12 i art. 14 ustawy o strażach gminnych, przysługuje zażalenie do prokuratora. W ocenie SPnD osoba pokrzywdzona takie zażalenie powinna złożyć. Prokurator powinien zaś ocenić zasadność oraz legalność podjęcia czynności legitymowania. Powinien też ocenić żądanie Komendanta Straży Gminnej w Karnicach udostępnienia materiałów filmowych. Prokurator powinien ponadto ocenić, czy nie zostały wyczerpane znamiona przestępstwa z art. 231 kk.
2.3.Reakcja SPnD
Stowarzyszenie Prawo na Drodze wystąpiło do Komendanta Straży Gminnej w Karnicach o wskazanie sygnatury postępowania prowadzonego przez Straż Gminną w Karnicach, w ramach którego przesłuchano w dniu 7 sierpnia 2013 r. w charakterze świadka członka Stowarzyszenia Prawo na Drodze. Zwróciło się też o informację czy postępowanie to zostało już prawomocnie zakończone, a jeśli postępowanie trwa – o podanie przewidywanego terminu jego zakończenia. Po jego prawomocnym zakończeniu Stowarzyszenie zażąda nadesłania kopii akt tego postępowania.
Po zapoznaniu się z całością materiału dowodowego Stowarzyszenie rozważy wystąpienie do Wojewody Zachodniopomorskiego z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli oraz usunięcie stwierdzonych uchybień.
Oto filmowa relacja z tego zdarzenia:
