Artur Mezglewski
Przepisy obowiązującego prawa nie przewidują możliwości przeprowadzania rutynowych badań kierowców na zawartość alkoholu w organizmie. Badania trzeźwości można przeprowadzać jedynie w przypadkach uzasadnionego podejrzenia popełnienia przez kierującego wykroczenia lub przestępstwa. Z każdego takiego badania winien zostać sporządzony protokół.
W ostatnim czasie Policja stosuje rutynowe kontrole na szeroką skalę. Doszło już nawet do tego, że w celu dokonywania kontroli zamykane są autostrady. Temu szaleństwu nie widać końca. Kontrole te przeprowadzane są na podstawie zarządzeń Komendanta Głównego Policji. Problem jednak w tym, że Komendant Główny nie może w Polsce stanowić prawa. Prawo w Polsce może stanowi parlament. Komendant Główny swoimi zarządzeniami deprawuje policjantów.
1. Pytanie podstawowe
Jakiej procedurze podlegają badania kierowców na zawartość alkoholu: procedurze karnej czy procedurze administracyjnej? Jest to pytanie o podstawowym znaczeniu. Jeśli bowiem uznamy, że do badań na zawartość alkoholu w organizmie mają zastosowanie przepisy postępowania karnego (wykroczeniowego) – oznaczałoby to, że badaniom tym można poddać jedynie osoby, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że prowadzą (prowadziły) pojazd w stanie nietrzeźwości lub w stanie po spożyciu alkoholu. Jeśli natomiast uznamy, że badania te są elementem procedury administracyjnej – oznaczałoby to, że uprawniony organ administracji publicznej (np. Policja) może je wykonywać w ramach kontroli drogowej – bez względu na okoliczności.
Do ubiegłego roku przepis Kodeksu Drogowego stanowił, iż „warunki oraz sposób przeprowadzania badań [na zawartość alkoholu w organizmie], określają odrębne przepisy”. Przepis ten nie wskazywał w sposób wyraźny, o które „odrębne przepisy” chodzi. Z tego też zapewne powodu, wielu interpretatorów Kodeksu drogowego, opowiadało się za prawno-administracyjnym charakterem procedury kontroli trzeźwości. Nowelizacja PRD, która weszła w życie 19 stycznia 2013 r. rozwiewa wszelkie wątpliwości w tym względzie. Obecnie, przepis art. 129i ust. 4 PRD, w zakresie warunków stosowania badań trzeźwości odsyła wyraźnie do przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, a ustawa ta stanowi jednoznacznie, iż badania takie mogą zostać dokonane, jeżeli zachodzi podejrzenie, że przestępstwo lub wykroczenie zostało popełnione po spożyciu alkoholu (art. 47 ust. 1). Przy ocenie stanu prawnego w przedmiotowym zakresie, uwzględnić należy ponadto Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie warunków i sposobu dokonywania badań na zawartość alkoholu w organizmie – wydane na podstawie w/w ustawy.
2. Podmioty uprawnione do dokonywania kontroli trzeźwości
Zgodnie z art. 129 ust. 2 pkt 3 Prawa o ruchu drogowym, organem uprawnionym do przeprowadzenie badania na zawartość alkoholu w organizmie jest Policja. W odniesieniu do kierujących pojazdami Sił Zbrojnych uprawienia Policji przysługują Żandarmerii Wojskowej oraz wojskowym organom porządkowy (art. 129 ust. 4 PRD).
Badania poziomu zawartości alkoholu w organizmie mogą ponadto przeprowadzać inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego (art. 129a ust. 2 PRD), funkcjonariusze Straży Granicznej oraz funkcjonariusze organów celnych (art. 129 ust. 4a PRD).
Strażnicy gminni (miejscy) oraz funkcjonariusze Straży Parku nie posiadają uprawnień do dokonywania badań trzeźwości, jednakże – na mocy art. 129f PRD – obie wymienione formacje mają obowiązek uniemożliwienia kierowania pojazdem osobie, co do której istnieje uzasadnione podejrzenie, że znajduje się w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu.
3. Osoby mające obowiązek poddać się badaniom
Badaniom na ustalenie zawartości alkoholu w organizmie mogą zostać poddani kierujący pojazdami, a także inni uczestnicy ruchu, w stosunku do których istnieje podejrzenie, że popełnili przestępstwo lub wykroczenie będąc pod wpływem alkoholu (co najmniej w stanie po spożyciu). Badaniom trzeźwości mogą ponadto zostać poddane osoby, wobec których istnieje uzasadnione podejrzenie, że mogły kierować pojazdem – w sytuacjach, gdy pojazd ten uczestniczył w wypadku bądź kolizji.
4. Przepisy karne
W Kodeksie wykroczeń spenalizowano wykroczenie polegające na prowadzeniu pojazdów mechanicznych po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie (art. 87 KW), natomiast w Kodeksie karnym przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub środka odurzającego (art. 178a KK).
Stan nietrzeźwości zachodzi wówczas, gdy zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość (art. 115 KK).
Natomiast ze stanem po użyciu alkoholu – zgodnie z art. 46 ust 3. ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – mamy do czynienia wówczas, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2 do 0,5 promila alkoholu lub obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.
5. Sposób dokonywania badań
Standardowo, badanie w celu ustalenia zawartości w organizmie alkoholu, przeprowadza się przy użyciu urządzeń elektronicznych, dokonujących pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu (art. 129i ust. 1 PRD). Jeżeli stan osoby podlegającej badaniu uniemożliwia jego przeprowadzenie urządzeniem elektronicznym lub osoba ta odmawia poddania się takiemu badaniu – ustalenie zawartości w organizmie alkoholu następuje na podstawie badania krwi lub moczu (art. 129i ust. 2 PRD).
Istnieje obecnie na rynku wiele różnych urządzeń elektronicznych przeznaczonych do badania stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu.. Są to urządzenia:
-
działające na zasadzie pomiaru spektrofotometrycznego w podczerwieni (Alkometr 2,0, Alkotest 7110, Alcomat);
-
działające na zasadzie elektrodowego utleniania alkoholu (Alkotest 7410, Alco-Sensor IV, Alcometer SD-400, Alcometer A-500);
-
wyposażone w detektor półprzewodnikowy (Alert J4X, Ensure, AlcoBlow).
Wyniki pomiarów dokonanych urządzeniami wyposażone w detektor półprzewodnikowy nie mogą stanowić dowodu w sprawie. Urządzenia te stosuje się „przesiewowo” lub w celu dokonania wstępnych ustaleń. W razie pozytywnego wyniku, przeprowadza się kolejne badania na urządzeniach innych urządzeniach elektronicznych.
6. Charakter zarządzeń Komendanta Głównego Policji
Komendant Główny Policji jest bardzo twórczy w zakresie ilości wydawanych przez siebie zarządzeń, decyzji i instrukcji. Twórczość ta dotyczy także dokonywania badań przez policjantów na zawartość alkoholu w organizmie. Do badań tych odnoszą się przede wszystkim:
-
zarządzenie nr 496 KGP z dnia 25 maja 2004 r. w sprawie badań na zawartość w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu;
-
zarządzenie nr 609 KGP z dnia 25 czerwca 2007 r. w sprawie sposobu pełnienia służby na drogach przez policjantów (z uwzględnieniem noweli z dnia 5 listopada 2010 r.).
Podkreślić jednak należy (i to z całym naciskiem), że Komendant Główny Policji nie jest uprawniony do stanowienia prawa powszechnie obowiązującego w Polsce. Przede wszystkim zaś Komendant Główny nie jest umocowany do stanowienia o prawach i obowiązkach obywateli oraz o ograniczania ich wolności. Każdy z użytkowników dróg, wobec którego funkcjonariusz Policji usiłuje stosować pozbawione podstaw prawnych zarządzenia Komendanta Głównego Policji, mógłby powiedzieć krótko i po żołniersku, w której części ciała ma zarządzenia jego szefa. Mógłby tak zrobić, gdybyśmy żyli w państwie prawa, w którym organy ochrony prawnej reagują na wszelkie naruszenia porządku prawnego…
7. Zarządzenie KGP, które zasługuje na szczególne napiętnowanie
Nowelą z dnia 5 listopada 2010 r. gen. Andrzej Matejuk – Komendant Główny Policji wprowadził do zarządzenia z dnia 25 czerwca 2007 r. bulwersujący przepis o następującym brzmieniu:
„W przypadku prowadzenia działań mających na celu sprawdzenie wyłącznie stanu trzeźwości jak największej liczby kierujących, prowadzonych na podstawie odrębnego planu zatwierdzonego przez kierownika jednostki organizacyjnej Policji, jeżeli wynik przeprowadzonego badania jest negatywny, dopuszcza się odstąpienie od dokumentowania faktu przeprowadzenia kontroli w sposób określony w wytycznych, o których mowa w ust. 1”
Powyższy przepis „upoważnia” policjantów do odmowy sporządzania protokołów z przeprowadzonych czynności – nawet, gdy osoba zainteresowana sporządzenia takiego protokołu. Nadmienić należy, iż prawo do sporządzenia protokołu z przeprowadzonych czynności, przysługuje każdemu kontrolowanemu – niezależnie od ustalenia, czy mamy do czynienia z procedurą karną czy administracyjną. Tego prawa o podstawowym charakterze odmawia się zatem uczestnikom ruchu drogowego na podstawie aktu normatywnego o charakterze wewnętrznym (wewnątrzpolicyjnym)!
8. Praktyki policjantów naruszające prawa i wolności obywatelskie
a) Rutynowe kontrole trzeźwości
Dokonywanie kontroli rutynowych pozbawione jest podstaw prawnych. Powodem kontroli stanu trzeźwości kierującego może być jedynie uzasadnione podejrzenie, że kierujący prowadzi (prowadził) pojazd w stanie nietrzeźwości lub w stanie po spożyciu alkoholu. O takim podejrzeniu możemy mówić zawsze – w przypadku udziału kierującego w wypadku lub kolizji. W takich przypadkach, badaniom trzeźwości winy zostać poddane nie tylko osoby, które twierdzą, że prowadziły pojazd, ale także wszystkie inne osoby (pasażerowie), które potencjalnie mogły prowadzić pojazd.
a) Odmowa sporządzenia protokołu z czynności
Zgodnie z § 4 ust. 3 Rozporządzenia MZiOP z dnia 6 maja 1983 r. „z przebiegu badania sporządza się protokół. W protokole należy opisać objawy lub okoliczności uzasadniające przeprowadzenie badania”. Komendant Główny Policji w § 6 ust. 5 zarządzenia z dnia 25 maja 2004 r. – wchodząc w materię wymagającą uregulowania ustawowego – postanowił, że w przypadku negatywnego wyniku badania, protokół sporządza się na żądanie osoby badanej, o czym osoba ta winna zostać przez funkcjonariusza pouczona. W praktyce funkcjonariusze Policji nie udzielają pouczeń o prawie do żądania sporządzenia protokołu, w przypadkach, gdy osoba sama zażąda jego sporządzenia – odmawiają jego wydania. Fakt odmowy sporządzenia protokołu policjanci uzasadniają najczęściej tym, że: – w czasie rutynowanych kontroli protokołów się nie sporządza; – urządzenie AlcoBlow nie jest urządzeniem elektronicznym – zatem protokół nie jest wymagany. Powyższa argumentacja jest absurdalna. W przepisach prawa powszechnie obowiązującego brak jest przepisów uzasadniających odstąpienie od sporządzenia protokołu w przypadkach kontroli rutynowych. Natomiast odnosząc się do argumentu drugiego stwierdzić należy co następuje. Zgodnie z obowiązującym prawem, badania w celu zawartości w organizmie alkoholu, przeprowadza się przy użyciu urządzeń elektronicznych (art. 129i ust. 1 PRD). Zatem stosowanie urządzeń „innych niż elektroniczne” do przedmiotowych badań nie jest prawnie dopuszczalne. Urządzenie AlcoBlow de facto jest urządzeniem elektronicznym – co zresztą wyraźnie zostało stwierdzone w § 2 ust. 1 zarządzenia KGP z dnia 25 maja 2004 r. Zatem także z pomiaru dokonanego tym urządzeniem należy sporządzić protokół.
