Straż gminna jako organ oskarżycielski w postępowaniu sądowym

W dniu dzisiejszym Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów rozpozna następujące  zagadnienie prawne:

„Czy wobec treści art. 129b ust. 2  ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (j.t. Dz. U z 2012, poz. 1137), po zmianie art. 17§3 k.p.w., z dniem 31 grudnia 2010r. straż gminna (miejska) uzyskała uprawnienie oskarżyciela publicznego w ujawnionych w trakcie prowadzenia czynności wyjaśniających sprawach o wykroczenie z art. 96§3 k.w.?”​

Poniżej prezentujemy stanowisko SPnD w tej sprawie, które zostało opublikowane w książce pt. Straż gminna jako organ kontroli ruchu drogowego: http://www.naukowa.pl/Ksiazki/straz-gminna-jako-organ-kontroli-ruchu-drogowego-817669

Pytania i odpowiedzi

• 1. Czy straż gminna jest uprawniona do kierowania wniosków o ukaranie za wykroczenia z art. 92a KW (niepodporządkowanie się ograniczeniu prędkości)?

Tak – o ile wykroczenie zostało przez daną straż gminną ujawnione przy użyciu przenośnego urządzenia rejestrującego, a pomiar dokonany został w na terenie jej właściwości, w obszarze zabudowanym.

• 2. Czy straż gminna jest uprawniona do kierowania wniosków o ukaranie za wykroczenia z art. 96 § 3 KW (niewskazanie kierującego)?

Nie. Zauważyć należy, że straże gminne są upoważnione do żądania od właścicieli lub posiadaczy pojazdów wskazania komu powierzyli pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie (art. 129b ust. 3 pkt 7 PRD). Na mocy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 17 listopada 2003 r., straże są ponadto upoważnione do nakładania mandatów za wykroczenie z art. 96 § 3 KW. Jednakże w przypadku odmowy przyjęcia takiego mandatu – wniosek o ukaranie do sądu, za powyższe wykroczenie – może skierować jedynie Policja. Wynika to z faktu, że właściciele oraz posiadacze pojazdów nie należą do zbioru uczestników ruchu – a tylko wobec kierujących pojazdami oraz innych uczestników ruchu straż gminna może wykonywać kontrolę ruchu drogowego. Zatem ściganie za wykroczenie z art. 96 § 3 KW nie należy do zakresu działania straży gminnych. Przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (art. 17 § 3) przyznają strażnikom gminnym uprawnienia oskarżycieli publicznych tylko wówczas, gdy w zakresie swego działania ujawniły wykroczenie i wystąpiły z wnioskiem o ukaranie do sądu.

Komentarz

Straż gminna (miejska) – jako organ procesowy – może prowadzić czynności wyjaśniające  oraz kierować do sądu wnioski o ukaranie, o ile dane wykroczenie  należy do zakresu jej działania. Gdy chodzi o wykroczenia w ruchu drogowym, to zakres ten wyznacza art. 129b ust. 2 PRD.

W ramach czynności wyjaśniających straż gminna ma prawo do powoływania biegłych oraz wzywania świadków, a także do nakładania kar porządkowych – zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. Organem władnym do nakładania kar porządkowych jest komendant straży, zaś organem władnym do rozpatrywania środków odwoławczych (usprawiedliwień) od kar nałożonych przez komendanta jest wójt (burmistrz, prezydent), działając jako organ przełożony, o którym mowa w art. 51 § 2 KPW. Zażalenia na postanowienia wójta (burmistrza, prezydenta) o odmowie uchylenia kary porządkowej, rozpatruje sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

Istotnym problemem jest niejednolitość orzecznictwa w zakresie oceny kompetencji straży gminnych do występowania do sądów z wnioskami o ukaranie za wykroczenia z art. 96 § 3 KW. Niejednolitość tę zauważa się nie tylko na poziomie sądów rejonowych oraz okręgowych, ale w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Część sądów (a raczej sędziów, bo niejednolitość ta występuje nawet w ramach poszczególnych wydziałów) – w przypadkach złożenia przez straż gminną wniosku o ukaranie z art. 96 § 3 – odmawia wszczęcia postępowania, zaś postępowania nieprawidłowo wszczęte – umarza. Inne sądy (sędziowie) w takich samych sytuacjach, postępowania wszczynają oraz wydaję wyroki (zwykle skazujące).

Przede wszystkim zauważyć należy, iż wielu przypadkach do wszczęcia takich postępowań dochodzi z powodu braku kontroli warunków formalnych, jakim powinny odpowiadać wnioski o ukaranie. Kontrolę taką – zgodnie z art. 59 KPW – powinien przeprowadzać prezes sądu (lub wyznaczony przez niego sędzia). Zauważa się, że bardzo często postępowania w sprawach o wykroczenia wszczynane są automatycznie, rutynowo, bezwiednie. Również rutynowo i bezwiednie wydawane są wyroki nakazowe (skazujące, oczywiście). Skala tego zjawiska jest duża.

W pozostałych przypadkach, poszczególni sędziowie argumentują, że na skutek nowelizacji art. 17 § 3 KPW, która weszła w życie w dniu 30 grudnia 2010 r., polegającej m. in. na dodaniu do tegoż przepisu słów „w tym w trakcie prowadzonych czynności wyjaśniających”, straże gminne uzyskały uprawnienia oskarżyciela publicznego w sprawach z art. 96 § 3 KW. Taki pogląd wyraził również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 kwietnia 2014 r. (V KK 378/13).

Powyższy pogląd jest ewidentnie błędny, bowiem w wyniku powyższej nowelizacji nie nastąpiło poszerzenie zakresu działania tychże straży. Straże gminne mogą od tej pory kierować wnioski o ukaranie za wykroczenia ujawnione w trakcie prowadzonych czynności wyjaśniających, jednakże jedynie w stosunku do tych wykroczeń, które wchodzą w zakres ich działania, a zakres ten nadal ustala art. 129b ust. 2 PRD. Wykroczeniem z art. 96 § 3 KW znajduje się zatem poza wyznaczonym przez ten przepis zakresem.

W ramach powoływanej nowelizacji, do ustawy Prawo o ruchu drogowym, został dodany przepis, uwzględniający prawo strażników gminnych do żądania od właściciela lub posiadacza pojazdu wskazania, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie (art. 129b ust. 3 pkt 7 PRD). Takie żądanie mieści się zatem w zakresie działania straży gminnych. Nie można jednak powyższego uprawnienia interpretować rozszerzająco (art. 7 Konstytucji), dorozumując, że z przepisu tego wypływa także kompetencja straży gminnych do kierowania wniosków o ukaranie za wykroczenia z art. 96 § 3 KW. Jak bowiem słusznie zauważył Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 12 grudnia 2013 r. (III KK 431/13) „wspomniany przepis kompetencyjny nie obejmuje swoim zasięgiem wykroczenia z art. 96 § 3 KW, którego sprawcą może być krąg podmiotów uprawnionych do dysponowania pojazdem, obciążonych obowiązkiem określonym w art. 78 ust. 4 i 5 PRD” – wypełnienie tego obowiązku nie jest bowiem czynnością z zakresu kontroli ruchu drogowego, bowiem tego rodzaju kontrola sprawowana jest jedynie wobec kierujących pojazdami oraz innych uczestników ruchu.

Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2013 r. winno zatem wyznaczać linię orzeczniczą, określającą prawidłową wykładnię przepisów postępowania w sprawach o wykroczenia w zakresie kompetencji oskarżycielskich straży gminnych (miejskich).