Artur Mezglewski
Funkcjonariusze Policji poddający kierowców badaniom na zawartość alkoholu w organizmie, nie dokonują pouczeń, o przysługującym im prawie do żądania sporządzenia protokołu z tej czynności. Protokoły często nie są sporządzane także w sytuacjach, kiedy jest to obowiązkowe, a więc w przypadkach badań na obecność w organizmie substancji działających podobnie jak alkohol.
Kierowca nie musi korzystać z prawa do żądania sporządzenia protokołu. W takiej sytuacji często nie dowie się nigdy co było przyczyną badania. Może się też znaleźć w sytuacji, gdy będzie musiał udowodnić, że w określonym miejscu i czasie nie był słoniem, tzn. że był trzeźwy.
1. Podstawy prawne
Obowiązują odrębne regulacje prawne dotyczące stosowania protokołów badań kierowców na zawartość w organizmie alkoholu oraz na zawartość środków działających podobnie jak alkohol.
a) Stosowanie protokołów badań na zawartość środków działających podobnie jak alkohol określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z 11 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 1104). Do rozporządzenia załączono wzór protokołu badania.
b) Stosowanie protokołów na zawartość w organizmie alkoholu regulują przepisy wewnątrzpolicyjne zawarte w zarządzeniu nr 496 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 maja 2004 r. w sprawie badań na zawartość w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie jak alkohol (Dz. Urz. KGP nr 9, poz. 40). Do zarządzenia załączono wzór protokołu badania na zawartość alkoholu.
Przepisy dotyczące badań na zawartość środków działających podobnie jak alkohol określone zostały zatem w prawie powszechnie obowiązującym, natomiast procedura i protokoły badań na zawartość alkoholu – jedynie w przepisach wewnątrzpolicyjnych. Przepisy te są jednak wiążące dla funkcjonariuszy Policji dokonujących tych badań.
2. Treść protokołu
W obu wzorach protokołów (na zawartość alkoholu oraz na zawartość środków działających podobnie) przewidziane są rubryki dotyczące: osoby poddawanej badaniu, zastosowanego urządzenia, czasu i wyniku badania oraz objawów i okoliczności uzasadniających podejrzenie użycia przez kierowcę alkoholu lub innych niedozwolonych środków. Protokoły podpisywane są przez osoby przeprowadzające badanie oraz osoby poddawane badaniu. Przewidziana jest też adnotacja, czy osoba ta życzy sobie przeprowadzenia badania powtórnego.
3. Obowiązek stosowania protokołów badań na zawartość środków działających podobnie jak alkohol
Z przebiegu badania na zawartość środków działających podobnie jak alkohol sporządza się protokół obligatoryjnie w każdym przypadku. Stosowny przepis rozporządzenia Ministra Zdrowia (§ 4 ust. 4) brzmi następująco:
„Z przebiegu badania sporządza się protokół, w którym opisuje się objawy lub okoliczności uzasadniające przeprowadzenie badania.”
Wspomnieć należy, iż wedle przepisów rozporządzenia za środki działające podobnie do alkoholu uważa się:
- opiaty
- amfetaminę i jej analogi,
- kokainę,
- tetrahydrokanabinole,
- benzodiazepiny,
- barbiturany.
4. Przypadki obligatoryjnego stosowania protokołów na zawartość alkoholu
Zgodnie z zarządzeniem Komendanta Głównego Policji protokół z przebiegu badania na zawartość alkoholu w organizmie sporządza się obowiązkowo w następujących przypadkach:
- kierujący pojazdem uczestniczył w wypadku drogowym, w którym jest zabity lub ranny,
- istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa przez badanego,
- uzyskany wynik wskazuje, że badana osoba znajduje się co najmniej w stanie po użyciu alkoholu,
- w danej sprawie będzie prowadzone dalsze postępowanie,
- żąda tego osoba badana.
Policjant dokonujący badania ma obowiązek pouczyć osobę badaną o jej prawie do żądania sporządzenia protokołu (§ 6 ust. 1 pkt 5 zarządzenia KGP).
5. Czy protokół badania jest jedynym dowodem na zawartość alkoholu w organizmie?
W postępowaniu sądowym może dojść do wydania wyroku skazującego za kierowanie pojazdem w stanie po użyciu alkoholu albo innego zabronionego środka także wówczas, gdy w aktach sprawy brak jest protokołu badania na zawartość alkoholu lub substancji działających podobnie. W prawie polskim nie ma bowiem żadnych reguł dowodowych, lecz stosowana jest zasada swobodnej oceny materiału dowodowego przez sąd.
Stan po użyciu alkoholu, czy też stan nietrzeźwości kierowcy może zostać uznany za udowodniony także na podstawie innych dowodów, jak chociażby zeznań świadków (np. policjantów dokonujących kontroli).
Można też sobie wyobrazić taką sytuację, że Policja jako dowód przeprowadzonego badania na zawartość alkoholu dołączy do akt sprawy zamiast protokołu inny dokument, np.
– wypis z rejestru badań określonego urządzenia pomiarowego, lub
– wypis z policyjnej książki wydarzeń.
Raczej trudno sobie wyobrazić, aby na obecnym etapie „rozwoju” polskiej praktyki orzeczniczej sąd nie wydał wyroku skazującego na podstawie któregoś z wymienionych dokumentów, jeśli podejrzany nie dysponuje protokołem stwierdzającym negatywny wynik przeprowadzonego badania wokreślonym miejscu i czasie.
6. Praktyka
Jest praktyką absolutnie powszechną, iż policjanci dokonujący tzw. „rutynowych” badań na zawartość alkoholu w organizmie, nie pouczają osoby badane o przysługującym im prawie do sporządzenia protokołu badania.
Jest także praktyką dość powszechną, że pomimo takiego obowiązku, nie są sporządzane protokoły z badań na zawartość innych środków działających podobnie jak alkohol.
7. Przykład
W dniu 28 grudnia 2008 roku ok. godz. 15.00 kierowca samochodu Opel Kadett zaparkował swój samochód w Stalowej Woli na parkingu przy ul. Okulickiego. Po wyłączeniu silnika, w trakcie opuszczenia pojazdu, został on wylegitymowany przez st. sierż. Andrzeja Wnuka. Po zakończeniu czynności związanych z kontrolą układu wydechowego, bez podania jakichkolwiek powodów, policjant poddał kierowcę badaniu na obecność środków psychoaktywnych. Kierowca nie został poinformowany o wyniku badania. Nie przedstawiono mu też do podpisu żadnego protokołu. Starszy sierżant Andrzej Wnuk nie był w stanie podać podstawy prawnej podjętych czynności, chociaż kierowca tego zażądał. Policjant zasłaniał się Ustawą o Policji, twierdząc, że na wszystko mu ona pozwala.
Kierowca złożył skargę na działania stalowowolskiego funkcjonariusza do Podkarpackiego Komendanta Wojewódzkiego Policji. W odpowiedzi na skargę Komendant Wojewódzki przyznał skarżącemu rację, iż z przeprowadzonego badania powinien był zostać sporządzony protokół. Komendant stanął jednak na stanowisku, iż badanie na zawartość w organizmie zabronionych środków może zostać przeprowadzone bez wykazania przyczyny uzasadniającej podejrzenie prowadzenia pojazdu pod wpływem tych środków.
