Artur Mezglewski

Poniższy tekst zawiera zaadoptowane do formatu artykułu naukowego treści zaprezentowane w Ekspertyzie z dnia 13 grudnia 2018 r. nt. Obowiązek zabezpieczenia miejsca zdarzenia drogowego jako warunek prawa do sprawiedliwego procesu – wykonanej na zamówienie Uniwersytetu Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie, współfinansowanej ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości.

Wprowadzenie

Pojęcie „zdarzenie drogowe” używane jest w literaturze w różnych znaczeniach. W  znaczeniu węższym do takich zalicza się jedynie kolizje, wypadki oraz katastrofy. Natomiast w znaczeniu szerszym za zdarzenie drogowe uważa się każde zachowanie uczestników ruchu drogowego. Na potrzeby niniejszego opracowania przez zdarzenie drogowe rozumieć będziemy nie tylko kolizje i wypadki, ale także inne naruszenie przepisów ruchu drogowego – w tym także bezskutkowe.

Przedmiotem analiz będą czynności zmierzające do dowodowego ustalenia okoliczności zdarzenia drogowego i jego prawnokarnej (prawnowykroczeniowej) oceny w kontekście respektowania zasady prawdy materialnej. Proces myślowy będzie przebiegał w następujący sposób. W pierwszej części omówione zostaną obowiązujące przepisy prawa powszechnie obowiązującego odnoszące się do zasady respektowania prawdy materialnej w obszarze zdarzeń z zakresu ruchu drogowego oraz przepisy wewnętrzne regulujące procedury postępowania w przypadku ujawnienia takich zdarzeń. Te drugie zostaną skonfrontronowane z pierwszymi pod względem systemowej zgodności. Natomiast część druga będzie miała charakter empiryczny. . Analizie poddane zostaną akta postępowań sądowych 50-ciu spraw wykroczeniowych i karnych. Istotnym będzie ustalenie, na ile obowiązujące przepisy znajdują zastosowanie w praktyce procesowej (a więc czy i na ile działają), a także – i przede wszystkim – czy w praktyce orzeczniczej z zakresu występków oraz wykroczeń drogowych zasada prawdy materialnej realizowana jest w wystarczającym wymiarze?

Zakres badań empirycznych (aktowych) ograniczony zostanie do zachowań stanowiących następujące występki lub wykroczenia: z art. 177 k.k., 86 § 1. k.w. oraz 98 k.w. (spowodowanie wypadku lub niezachowanie ostrożności w ruchu drogowym lub poza drogą publiczną), z art. 178a k.k. i art. 87 k.w. (prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub w stanie po spożyciu alkoholu), z art. 92 k.w. (niezastosowanie się do znaku drogowego) i z art. 92a k.w. (niepodporządkowanie się ograniczeniu prędkości).

Na etapie syntezy sformułowane zostaną wnioski z badań. Wnioski te dotyczyć będą realizacji zasady prawy materialnej w postępowaniach sądowych, których przedmiotem są wykroczenia lub przestępstwa popełnione w ruchu drogowym oraz oceny realnych możliwości stron oraz quasi stron postępowania (obwinionych, oskarżonych i pokrzywdzonych) w realizacji tez dowodowych podczas wykonywaniu funkcji procesowych. Ponadto zaproponowane zostaną wnioski de lege lata zmierzające do takiego ukształtowania postępowań w sprawach z zakresu ruchu drogowego, aby zasada prawdy materialnej uwzględniana została w sposób najpełniejszy, a także wnioski de lege ferenda zmierzające do wprowadzenia odpowiednich gwarancji procesowych służących realizacji tej zasady.

Cz. I. Prawo
1.1. Przepisy prawa powszechnie obowiązującego
Apriorycznie za prawdziwy należy uznać taki sąd, który zgodny jest z rzeczywistością, a więc prawdziwy 1. Można zatem przyjąć, iż dążenia organu procesowego w procesie karnym winny zmierzać ku ustaleniom zgodnym z rzeczywistością. Zasada prawdy materialnej sformułowana została w art. 2 § 2 Kodeksu postępowania karnego 2 (dalej:k.p.k.). Wprowadza ona w procesie karnym (a pośrednio także wykroczeniowym 3) wymóg opierania wszelkich rozstrzygnięć na zgodnych z prawdą ustaleniach faktycznych. Zasada ta – wraz z innymi zasadami wskazanymi w art. 2 k.p.k. – konstytuuje cel postępowania karnego, który wyraża się przede wszystkim w podjęciu trafnej reakcji na skierowany do sądu zarzut – tak, „aby niewinny nie poniósł odpowiedzialności, a winny był zawsze do niej pociągnięty, ale także, aby osoba winna poniosła odpowiedzialność nie mniejszą niż ta, na którą zasłużyła, i nie większą od tej, którą powinna ponieść, a więc aby była to reakcja sprawiedliwa”4. I właśnie ze względu na fakt, iż jej realizacja warunkuje osiągnięcie celu procesu karnego w postaci rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej – doktryna procesu karnego uznaje jej nadrzędną pozycję.

Cechą procesowej zasady prawdy materialnej jest jej zakorzenienie w Konstytucji 5. Jest ona przede wszystkim ściśle powiązana z zasadą prawa do sądu (art. 45 ust. 1), z której z kolei wynika prawo do rzetelnego i merytorycznie prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd. Jak wielokrotnie wskazywał Trybunał Konstytucyjny, prawo do sądu – a tym samym zasada prawdy materialnej – urzeczywistnia się m. in. poprzez „odpowiednie i prawidłowe ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności”6. Trybunał wskazał ponadto, że „nakaz wynikający z art. 45 ust 1 Konstytucji należy do proceduralnych gwarancji o szczególnym znaczeniu dla jednostki”, a urzeczywistnia się on w prawie do „zyskania prawidłowego rozstrzygnięcia, odpowiadającego normom prawa materialnego zaś sprawiedliwa procedura sądowa powinna zapewniać stronom uprawnienia procesowe stosowne do przedmiotu prowadzonego postępowania”7. „Zgodnie z wymogami rzetelnego procesu uczestnicy postępowania muszą mieć realną możliwość przedstawienia swoich racji, a sąd ma obowiązek je rozważyć”8.

Stanisław Waltoś 9 i Jan Skorupka 10 – jak też i inni autorzy 11 – wiążą zasadę prawdy materialnej z zasadą demokratycznego państwa prawnego. Można ją ponadto powiązać z zasadą legalizmu wyrażoną w art. 7 Konstytucji, która nakłada na organy władzy publicznej obowiązek działania w granicach i na podstawie prawa 12, a także z zasadą równości i zakazu dyskryminacji wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji, z której na gruncie postępowania karnego wynika nakaz zapewnienia uczestnikom tego postępowania równości wobec prawa 13.

Obowiązek ustalenia okoliczności zdarzenia jest wymogiem sine qua non w dochodzeniu do prawdy materialnej – w sprawach, których przedmiotem są zdarzenia drogowe. Nie mając wiedzy o miejscu zdarzenia i jego faktycznym przebiegu nie można go prawidłowo ocenić.

Z przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (art. 54 § 1) wypływa wprost obowiązek podjęcia czynności wyjaśniających – w miarę możliwości – w miejscu popełnienia czynu bezpośrednio po jego ujawnieniu. Rekonstrukcja zdarzenia na etapie sądowym – bez przeprowadzenia powyższych czynności – jest najczęściej niemożliwa. Powyższa uwaga dotyczy w szczególności zdarzeń drogowych w sensie ścisłym, tj. kolizji i wypadków. Tylko prawidłowo zabezpieczone ślady mogą później stanowić miarodajny materiał dla dalszego postępowania dowodowego – w tym opinii biegłego. Czynności podejmowane przez organ procesowy na miejscu zdarzenia winny zostać w odpowiedni sposób udokumentowane. W szczególności duże znaczenie należy przypisać dowodom samoistnym, czyli takim, które stanowią pierwotne źródło dowodu (wydruk badania stanu trzeźwości, wydruk pomiaru urządzenia rejestrującego). Wartość dowodowa takich dokumentów jest praktycznie równa wartości dowodowej dowodów rzeczowych 14.

W interesującym nas przedmiocie szczególne zastosowanie mają ponadto trzy akty wykonawcze powszechnie obowiązujące: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 września 2015 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów 15 wydane na podstawie art. 15 ust. 8 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o Policji 16, Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lipca 2008 r. w sprawie kontroli ruchu drogowego 17 oraz Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 11 grudnia 2015 r. w sprawie badań na zawartość alkoholu w organizmie 18.

Pierwsze z wymienionych stanowi uszczegółowienie uprawnień przysługujących funkcjonariuszom Policji operującym na miejscu zdarzenia, które przysługują im na mocy postanowień ustawy o Policji. W szczególności istotne znaczenie mają uregulowania dotyczące legitymowania, obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, żądania niezbędnej pomocy itp. Z kolei rozporządzenie MSWiA z dnia 18 lipca 2008 r. zawiera przepisy administracyjne – przydatne w procedurach zabezpieczenia miejsca i okoliczności zdarzenia. Stanowią one podstawę do zatrzymania pojazdu, kontroli dokumentów, kontroli stanu technicznego pojazdu, przeprowadzenia kontroli prędkości itp. Przepisy te mają wprawdzie charakter prewencyjny, a nie następczy i nie zawierają podstaw prawnych określających sposób reakcji organów porządkowych na wykroczenie czy przestępstwo, jednakże legitymizują szereg działań, które mogą mieć istotne znaczenie dla jakości postępowania dowodowego. Analogiczny charakter mają także przepisy ustawowe 19 oraz wykonawcze 20 z zakresu prawa o miarach oraz decyzje zatwierdzenia typu poszczególnych modeli urządzeń pomiarowych. Natomiast zupełnie odmiennie należy ocenić rozporządzenie Ministra Zdrowia z 11 grudnia 2015 r. Jego postanowienia nakładają na organy śledcze obowiązek przeprowadzenia badania zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu lub badanie krwi w przypadku, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że sprawca popełnił przestępstwo lub wykroczenie w stanie po spożyciu alkoholu. Przepisy te – uwzględniając współczesny stan wiedzy i techniki – obligują organy prowadzące dochodzenie w postępowaniach z art. 178a § 1 k.k. oraz 87 k.w. do przeprowadzenia badania trzeźwości w taki sposób, aby badania te stanowiły materiał do dokonania ekspertyzy retrospektywnej, pozwalającej na jednoznaczne stwierdzenie, w jakim czasie i w jakiej ilości kierujący pojazdem mechanicznym spożywał alkohol.

Jeżeli stan osoby na to pozwala, przeprowadza się badanie wydychanego powietrza. Badanie to jest nieinwazyjne i może zostać wykonane w dowolnych warunkach – za pomocą przenośnego sprzętu specjalistycznego, który może zalegać na wyposażeniu każdego radiowozu. Stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu przeprowadza się jedną z tzw. metod dowodowych – czyli takich, których wyniki mogą stanowić obiektywny dowód w postępowaniu sądowym: metodą spektrometrii w podczerwieni lub metodą utleniania elektrochemicznego (analizatory wydechu). W przypadku, gdy pierwszy pomiar analizatorem wydechu działającym na zasadzie spektrometrii dał wartość pozytywną – dokonuje się niezwłocznie drugiego pomiaru, natomiast w takiej samej sytuacji, gdy zastosowany został analizator działający metodą utleniania elektrochemicznego – kolejny pomiar wykonuje się po upływie 15 minut. Na żądanie osoby badanej albo gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przez nią przestępstwa, wynik badania dokonanego analizatorem wydechu działającego metodą utleniania elektrochemicznego należy zweryfikować badaniem analizatorem wydechu działającym na zasadzie spektrometrii w podczerwieni, przez dokonanie dwóch kolejnych pomiarów. Drugiego pomiaru dokonuje się niezwłocznie po dokonaniu pierwszego pomiaru (§ 4 ust. 4 rozporządzenia). W przypadku dokonania pierwszego pomiaru analizatorem wydechu i uzyskania wyniku równego lub większego od 0,10 mg/l, a w drugim pomiarze wyniku 0,00 mg/l, dokonuje się niezwłocznie trzeciego pomiaru tym samym analizatorem wydechu. Jeżeli wynik trzeciego pomiaru wynosi 0,00 mg/l, to badanie nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu (§ 5 rozporządzenia).

Odrębną procedurę badań przewiduje się w sytuacjach, gdy osoba podejrzana oddaliła się z miejsca z darzenia przed wykonaniem badania lub – tym bardziej – gdy badanie wykonywane jest po upływie znacznego czasu od zdarzenia. W takim przypadku – jeśli pierwsze badanie okaże się pozytywne – dokonuje się obligatoryjnie w sumie aż trzy lub cztery badania (w zależności od metody badawczej). Jeśli pierwsze badanie z wynikiem pozytywnym przeprowadzone zostało przy zastosowaniu spektrometrii w podczerwieni – niezwłocznie wykonuje się drugie badanie tym samym urządzeniem, a po upływie 30 minut – kolejne. Natomiast, jeśli pierwsze (pozytywne) badanie wykonane zostało metodą utleniania elektrochemicznego – wykonuje się niezwłocznie dwa kolejne badania metodą spektrometrii, a po upływie 30 minut od ostatniego badanie – jeszcze jedno takie badanie (§ 6 ust. 2-3 rozporządzenia).

W przypadkach, gdy osoba badana odmawia poddania się badaniu wydychanego powietrza lub – pomimo przeprowadzenia badania – żąda badania krwi, a także gdy stan osoby badanej (zwłaszcza wynikający ze spożycia alkoholu, choroby układu oddechowego lub innych przyczyn) uniemożliwia przeprowadzenie badania wydychanego powietrza, albo też wystąpił brak wskazania stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu spowodowany przekroczeniem zakresu pomiarowego analizatora wydechu – przeprowadza się badanie krwi. Badanie krwi polega na przeprowadzeniu co najmniej dwóch analiz laboratoryjnych: metodą chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym i metodą spektrofotometryczną z użyciem dehydrogenazy alkoholowej (metodą enzymatyczną), albo metodą chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym przy użyciu dwóch różnych warunków analitycznych. Krew do badania pobiera się do dwóch probówek, w objętości co najmniej po 5 cm3 do każdej z nich, z zachowaniem następujących warunków:

• do pobrania krwi używa się wyłącznie sprzętu jednorazowego użytku,
• do probówek, do których pobiera się krew, nie wolno dodawać jakichkolwiek substancji,
• poza środkami zapobiegającymi krzepnięciu i rozkładowi krwi umieszczonymi w każdej probówce przez producenta; do dezynfekcji skóry używa się środków odkażających niezawierających alkoholu.

W sytuacjach, gdy osoba podejrzana oddaliła się z miejsca zdarzenia przed wykonaniem badania – na podstawie § 8. ust. 2 w zw. z § ust. 5 rozporządzenia – krew do badania pobiera się trzykrotnie, z zachowaniem 30-minutowych odstępów pomiędzy pobraniami. Zgodnie z § 9 ust. 1, badanie krwi pobranej z żyły osoby badanej polega na przeprowadzeniu co najmniej dwóch analiz laboratoryjnych krwi: metodą chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym i metodą spektrofotometryczną z użyciem dehydrogenazy alkoholowej (metodą enzymatyczną), albo metodą chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym przy użyciu dwóch różnych warunków analitycznych.

Pojedyncze badanie krwi – bez zastosowania powyższych procedur – nie może stanowić podstawy do dokonania analiz retrospektywnych pozwalających na ustalenie w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości, w jakim czasie oskarżony spożywał alkohol – przed, czy po zdarzeniu.

Z badania przeprowadzonego analizatorem wydechu wskazującego na obecność alkoholu w organizmie osoby badanej obligatoryjnie sporządza się protokół (§ 7 ust. 1 rozporządzenia). Protokół taki sporządza się również na żądanie osoby badanej (§ 7 ust. 3 rozporządzenia).

1.2. Przepisy wewnątrzpolicyjne
Zabezpieczeniem miejsca zdarzenia – co do zasady – zajmuje się Policja. Nie można lekceważyć faktu, że Policja jest formacją zhierarchizowaną o silnych strukturach pionowego podporządkowania 21. Realizacja zasady prawdy materialnej poprzez zabezpieczenie miejsca, śladów i okoliczności zdarzenia przez funkcjonariuszy tej służby nastąpi zatem o tyle, o ile jej dyrektywy będą jasno i precyzyjnie określone w wewnętrznym prawie policyjnym – nawet jeśli określone zagadnienia uregulowane zostały w przepisach prawa powszechnie obowiązującego.

W listopadzie 2017 r. weszło w życie zarządzenie Komendanta Głównego Policji w sprawie pełnienia służby na drogach przez policjantów 22, które dokonało unifikacji rozproszonych dotąd przepisów związanych z interwencjami tej służby przeprowadzanymi w ramach ruchu drogowego 23. Wprowadziło ono nowe obowiązki policjantów związane z zabezpieczeniem miejsca i okoliczności zdarzenia. Zmiany te dotyczą w szczególności następujących sfer: dokumentowania służby drogowej, używania urządzeń do pomiaru prędkości pojazdów, obsługi zdarzeń drogowych oraz przeprowadzania i dokumentowania badań na zwartość alkoholu w organizmie.
Zgodnie z obowiązującym zarządzeniem policjant patrolu skierowanego do obsługi zdarzenia drogowego zobowiązany jest m. in. do:

• zabezpieczenia miejsca zdarzenia drogowego dla przeprowadzenia czynności procesowych, poprzez ochronę śladów kryminalistycznych przed ich utratą bądź zniekształceniem ( § 29 ust. 1 pkt 6 zarządzenia);
• ustalenia uczestników i świadków zdarzenia drogowego;
• podjęcia pościgu za sprawcą zdarzenia – jeśli sprawca zbiegł, a istnieje prawdopodobieństwo jego schwytania;
• ustalenia obrażeń osób rannych oraz miejsce ich hospitalizacji;
• ustalenia osób, co do których zachodzi podejrzenie (lub pewność), że mogły kierować pojazdem badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu.

W przypadku, gdy zdarzenie drogowe zostaje zakwalifikowane jako wypadek – oprócz czynności, o których mowa powyżej – funkcjonariusz zobowiązany jest ponadto do:

• analizy śladów kryminalistycznych;
• przeprowadzenia oględzin miejsca, rzeczy i osób, a w przypadku niecierpiącym zwłoki – dokonać zewnętrznych oględzin zwłok;
• przeprowadzenia innych niezbędnych czynności procesowych;
• sporządzenia dokumentacji z przeprowadzonych czynności procesowych, a w szczególności protokołu oględzin wraz ze szkicem kryminalistycznym miejsca wypadku drogowego w skali, dokumentacji fotograficznej lub wideo, notatki urzędowej oraz karty zdarzenia drogowego;
• ustalenia czy wypadek został zarejestrowany przez system monitoringu wizyjnego;
• w sytuacjach niecierpiących zwłoki przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków i uczestników wypadku drogowego.

Obsługa wypadku drogowego zaliczona została do czynności wymagających wiedzy specjalistycznej. Zadanie to mogą obecnie wykonywać jedynie policjanci posiadający przeszkolenie w zakresie ruchu drogowego („RD”).

Odnośnie zdarzeń drogowych ujawnianych przy użyciu przyrządów kontrolno-pomiarowych policjanci zostali zobowiązani do stosowania nie tylko instrukcji obsługi urządzenia, ale także decyzji zatwierdzenia typu, które dla każdego rodzaju miernika wydawane są przez Prezesa Głównego Urzędu Miar 24. Ponadto nowe zarządzenie obliguje funkcjonariuszy do szczegółowego odnotowywania w notatnikach służbowych następujących informacji dotyczących wykonanego pomiaru prędkości: miejsca, z którego prowadzony był pomiar z użyciem ręcznego miernika prędkości, odległości, z jakiej wykonano pomiar albo zastosowany poziom czułości miernika, miejsca, w którym znajdował się kontrolowany w momencie pomiaru, czasu, jaki upłynął od pomiaru do okazania jego wyniku kierującemu. Obowiązek odnotowania powyższych danych dotyczy jedynie tych sytuacji, gdy nastąpiła odmowa przyjęcia mandatu karnego. W ratio legis prowadzenia powyższej dokumentacji chodziło zapewne o uniemożliwienie nieuczciwym policjantom przypisywania kierowcom fikcyjnych pomiarów, jak też manipulowania wynikami pomiarów na etapie postępowania wykroczeniowego. Komendant Główny Policji zarządził ponadto, iż dowódca patrolu drogowego „w miarę możliwości” powinien posiadać przeszkolenie z zakresu ruchu drogowego – czego dotąd nie wymagano 25. Ponadto utrzymany został obowiązek prowadzenia na bieżąco rejestru pracy przyrządu kontrolno-pomiarowego. Funkcjonariusze zostali zobowiązani do przeprowadzenia testów zleconych w instrukcji obsługi ręcznego miernika prędkości – przed każdorazowym rozpoczęciem wykonywania pomiarów. Chodzi tutaj przede wszystkim o test stałej odległości oraz test prawidłowości działania przyrządów celowniczych. Wykonanie powyższych testów winno być odnotowywane w notatniku służbowym.

W przypadku ujawnienia wykroczenia z art. 92a k.w. przy użyciu wideorejestratora przebieg zdarzenia (jak też inne zachowania uczestników ruchu drogowego) zostaje zarejestrowany przez prędkościomierz kontrolny. Materiał ten jest przechowywany przez okres nie krótszy niż 30 dni, natomiast w przypadkach, gdy materiał ten stanowi dowód w toczącym się postępowaniu – zabezpiecza się go rzez okres niezbędny dla zapewnienia jego prawidłowego toku (§ 24 pkt 1-2 zarządzenia).

Zadania w zakresie zabezpieczenia miejsca zdarzenia o charakterze formalnym, a także ustalenie okoliczności zdarzenia, dokonuje zazwyczaj organ kontroli ruchu drogowego. Z reguły bowiem wykroczenia te likwidowane są w trybie postępowania mandatowego – o ile zachodzą ku temu przesłanki ujemne oraz dodatnie. Z przepisów prawa powszechnie obowiązującego nie wypływa jednak po stronie organu imperatyw zastosowania tego trybu. Organ ma bowiem możliwość skierowania sprawy do sądu – z pominięciem postępowania mandatowego – lub zastosowaniu pouczenia, zwrócenia uwagi, ostrzeżenia lub zastosowania innych środków oddziaływania wychowawczego – zgodnie z art. 41 Kodeksu wykroczeń 26.

W przypadku zakończenia sprawy w trybie postępowania mandatowego lub zastosowania pouczenia, najczęściej jedyną informacją o zdarzeniu stanowić będzie krótka notatka zapisana w notatniku służbowym funkcjonariusza. Natomiast w przypadku, gdy zainicjowane zostaną czynności wyjaśniające, o których mowa w art. 54 k.p.w. dokumentacja zdarzenia będzie bogatsza.

Jako że postępowanie mandatowe nie jest obligatoryjne, osoby niezadowolone z rozstrzygnięcia mają prawo mandatu nie przyjąć. Wówczas – z zasady – rozstrzygnięcie sprawy następuje w postępowaniu sądowym. I na potrzeby tegoż postępowania organ prowadzący czynności wyjaśniające winien zabezpieczyć miejsce zdarzenia oraz ustalić jego okoliczności.

Procedura przeprowadzania badań w celu ustalenia zawartości alkoholu w organizmie została potraktowana w zarządzenia Komendanta Głównego Policji z dnia 22 września 2017 r. w sposób bardzo pobieżny. Przede wszystkim zarządzenie nie respektuje przepisów powszechnie obowiązujących obligujących prowadzenie takich badań w sposób umożliwiający retrospektywna ocenę stanu trzeźwości osoby badanej. Ponadto w paragrafie 34 zarządzenia przewidziano procedurę „sprawdzania stanu trzeźwości jak największej liczby kierujących pojazdami”. A zatem zarządzenie dopuszcza stosowanie tzw. badań rutynowych. Według stanowiska Komendy Głównej Policji „procedura kontroli stanu trzeźwości ma charakter administracyjny”, zaś „rutynowe (prewencyjne kontrole trzeźwości są prowadzone w oparciu o art. 129 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 20.06.1997 r. Prawo o ruchu drogowym”27. Z powyższym poglądem w żaden sposób zgodzić się nie można.

1.3. Wnioski
Prawo policyjne zakreśla szereg obowiązków, które zobligowany jest wykonać na miejscu zdarzenia interweniujący funkcjonariusz. Należą do nich m. in. zabezpieczenie miejsca zdarzenia, zabezpieczenie śladów kryminalistycznych, ustalenia uczestników i świadków zdarzenia, przeprowadzenia badania na zawartość alkoholu w organizmie itp. Zakres tych obowiązków poszerza się, jeśli zdarzenie zostało zakwalifikowane jako wypadek. Wówczas interweniujący funkcjonariusz powinien przeprowadzić analizę śladów kryminalistycznych, oględziny miejsca, rzeczy i osób – a nawet zwłok. Powinien również przygotować dokumentację z przeprowadzonych czynności procesowych. Problem jednak w tym, że znaczną część tych zadań interweniujący funkcjonariusz nie jest w stanie wykonać – z powodu braku właściwego przeszkolenia. Niestety policjanci obsługujący wypadki drogowe nadal nie muszą posiadać przeszkolenia z zakresu kryminalistyki – a więc nie posiadają umiejętności zabezpieczenia śladów zdarzenia oraz dokonania prawidłowej ich ocenić, zaś zdarzenia drogowe zakwalifikowane jako kolizje nadal są obsługiwane przez policjantów nie posiadających żadnych szkoleń – nawet z zakresu „RD”. W tym miejscu trzeba też zaznaczyć, że zakwalifikowanie zdarzenia do kategorii „wypadek” następuje nierzadko po upływie wielu dni od zdarzenia – a zatem nieprzeprowadzonych czynności nie da się już w sposób prawidłowy przeprowadzić.

Po wejściu w życie zarządzenia Komendanta Głównego Policji z dnia 22 września 2017 r. teoretycznie podniósł się standard obsługi zdarzeń bezskutkowych – w tym szczególności zdarzeń ujawnionych przy użyciu przyrządów kontrolno-pomiarowych. Policjanci zostali bowiem zobligowani do odnotowywania w notatnikach służbowych podstawowych parametrów pomiaru – miejsca pomiaru, odległości, zmierzonej prędkości itp. Trzeba jednak pamiętać, że odnotowywane dane są niesprawdzalne. I trzeba też zauważyć, że „odnotowywanie w notatnikach” nie jest – przy obecnym stanie techniki – pomysłem wybitnie prakseologicznym. Aby podnieść standardy obsługi tego rodzaju zdarzeń drogowych do poziomu społecznie oczekiwanego należałoby przede wszystkim doposażyć mierniki prędkości w moduły rejestrujące pomiary oraz wprowadzić obowiązek rejestrowania przebiegu służby przy użyciu rejestratorów (kamerek) osobistych. Zarejestrowany w ten sposób materiał dowodowy byłby praktycznie niepodważalny i w pełni zobiektywizowany, zaś funkcjonariusze efektywniej wykonywaliby swoją prace – bez konieczności odnotowywania czegoś, co mogłoby został po prostu w sposób automatyczny zarejestrowane.

Procedura prowadzenia badań na zawartość alkoholu w organizmie została zdeterminowana osiągnięciami nauki. Starannie przeprowadzone badania gwarantują obiektywną ocenę stanu trzeźwości kierującego – nawet wówczas, gdy badanie przeprowadzono po upływie znacznego czasu od zdarzenia. Ponadto procedura ta jest podporządkowana przepisom karnoprocesowym – a nawet jest ich częścią. W zarządzeniu z dnia 22 września 2017 r. Komendant Główny Policji (KGP) przepisów rozporządzenie nawet nie powołuje w treści dokumentu. Ponadto KGP nie może twierdzić, iż kontrole trzeźwości nie są realizowane w trybie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, lecz w trybie art. 129 ust. 2 ustawy Prawo o ruchu drogowym 28, skoro ustawa Prawo o ruchu drogowym w art. 129i ust. 4  wyraźnie stanowi, iż „warunki oraz sposób przeprowadzania badań, o których mowa w ust. 1 i 2, określa ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi29”. Przepisy zarządzenia Komendanta Głównego Policji naruszają obowiązujący w RP porządek prawny. Zgodnie bowiem z art. 47 ust. 1 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości – badanie w celu ustalenia zawartości w organizmie alkoholu można przeprowadzać jedynie wówczas, gdy dana osoba jest podejrzewana o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia po spożyciu alkoholu. W kontekście powyższego, szczególnie krytycznie należy ocenić usunięcie przez Komendanta Głównego Policji z formularza protokołu badania stanu trzeźwości, stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 30, informacji o przyczynie przeprowadzenia badania trzeźwości. Jest to działanie utrudniające dochodzenie przez osoby kontrolowane swoich praw przed sądami administracyjnymi, które uprawnione są do kontroli czynności z zakresu administracji publicznej, dotyczących uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa.

Cz. II. Pragmatyka i orzecznictwo

Poniżej zaprezentowana zostanie baza aktowa oraz warsztat – czyli przedmiot a także kierunki analiz. W końcowej części przedstawione zostaną wnioski, stanowiące efekt pracy analitycznej.

2.1. Baza
Bazę do badań analitycznych stanowiło 49 akt postępowań sądowych oraz akta jednej sprawy prokuratorskiej prowadzonej na etapie przedsądowym. Są to akta z kilkudziesięciu sądów rejonowych. Dostęp do tych akt uzyskano za pośrednictwem stron procesowych 30.
W zakresie deliktów nazwanych hasłowo „wypadki i kolizje drogowe” przebadano siedem spraw: II K 368/15 w Sądzie Rejonowym w Nisku, II W 611/15 w Sądzie Rejonowym w Nisku, II W 210/18 w Sądzie Rejonowym w Kraśniku, II W 2804/17/K w Sądzie Rejonowym dla Krakowa Krowodrzy w Krakowie, II W 171/18 w Sądzie Rejonowym w Siedlcach, II W 455/17 w Sądzie Rejonowym w Bielsku Podlaskim, II W 320/17 w Sądzie Rejonowym w Kolbuszowej. Z reguły przedmiotem tego rodzaju postępowań są zderzenia dwóch pojazdów, choć bywa, że zarzut z art. 86 § 1 k.w. oraz art. 98 k.w. stawiany jest sprawcy zachowania bezskutkowego (np. wymuszenie pierwszeństwa).

W zakresie spraw, których przedmiot dotyczył prowadzenia pojazdów po spożyciu alkoholu przebadano akta następujących spraw: II K 799/16 w Sądzie Rejonowym w Tarnowie, II K 379/17 w Sądzie Rejonowym w Nisku, PR 2 Ds w Prokuraturze Rejonowej w Puławach.

W zakresie wykroczeń bezskutkowych przebadano dwie sprawy, których przedmiotem było niezastosowanie się do znaku drogowego: II W 1846/16 w Sądzie Rejonowym w Opolu, II W 884/16 w Sądzie Rejonowym w Opatowie. Ponadto akta 40 postępowań sądowych z art. 92a k.w., które prowadzone były w 38 sądach rejonowych: II W 3994/16 w Sądzie Rejonowym w Tomaszowie Lubelskim, V W 576/16 w Sądzie Rejonowym dla Warszawy Woli w Warszawie, VIII W 21/18 w Sądzie Rejonowym Katowice Zachód w Katowicach, VI W 384.17 w Sądzie Rejonowym w Tarnowskich Górach (Wydział Zamiejscowy w Piekarach Śląskich), II W 234/17 w Sądzie Rejonowym w Łukowie, II W 319/17 w Sądzie Rejonowym w Nidzicy, II 45/16 w Sądzie Rejonowym w Zambrowie, II W 758/15 w Sądzie Rejonowym w Gorlicach, VII W 345/15 w Sądzie Rejonowym w Białej Podlaskiej, II 1608/15 w Sądzie Rejonowym w Giżycku, II W 398/16 w Sądzie Rejonowym w Gostyniu, XII W 3021 w Sądzie Rejonowym w Toruniu, II W 731/15 w Sądzie Rejonowym w Kościanie, IV 185/16 w Sądzie Rejonowym w Częstochowie, II 736/16 w Sądzie Rejonowym w Kozienicach, II W 256/16 w Sądzie Rejonowym w Lubartowie, II W 1680/15 w Sądzie Rejonowym w Łęczycy, II W 783/17 w Sądzie Rejonowym w Kozienicach, II W 691/15 w Sądzie Rejonowym w Myśliborzu, II W 555/17 w Sądzie Rejonowym w Gryficach, X W 988/15 w Sądzie Rejonowym w Radomiu, II W 621/15 w Sądzie Rejonowym w Zambrowie, II 490/16 w Sądzie Rejonowym w Pile, VII W 961/17 w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim, II W 497/17 w Sądzie Rejonowym w Lesznie, II W 327/17 w Sądzie Rejonowym w Pułtusku, II W 1016/17 w Sądzie Rejonowym w Legionowie, III W 1540/16 w Sądzie Rejonowym Lublin-Zachód w Lublinie, II W 943/17 w Sądzie Rejonowym w Gliwicach, II W 1083/17 w Sądzie Rejonowym w Dębicy, II W 1895/17 w Sądzie Rejonowym w Tarnowie, II W 501/18 w Sądzie Rejonowym w Kielcach, II W 311/17 w Sądzie Rejonowym w Białogardzie, II W 556/16 w Sądzie Rejonowym w Staszowie, VI W 96/17 w Sądzie Rejonowym w Inowrocławiu, II W 369/16 w Sądzie Rejonowym w Miechowie, II W 715/17 w Sądzie Rejonowym w Tarnobrzegu, II W 546/16 w Sądzie Rejonowym w Wągrowcu, II W 357/18 w Sądzie Rejonowym w Kraśniku, II W 747/17 w Sądzie Rejonowym w Ostrołęce.

Największa grupa spraw spornych dotyczy zarzutów niepodporządkowania się ograniczeniu prędkości. Sprawy te winny być poddane wnikliwej analizie z następujących powodów:

• jest to duża grupa spraw, w których obwinieni stanowczo kwestionują ustalenia organów kontroli ruchu drogowego,
• nie są to sprawy – wbrew pozorom – błahe, gdyż dotyczą sytuacji, w których kierujący tracą uprawnienia do kierowania pojazdami, a tym samym – niejednokrotnie – tracą pracę lub możliwość zarobkowania,
• urządzenia pomiarowe stosowane w Polsce są niskiej jakości i nie identyfikują mierzonego pojazdu, a w przypadku mierników ręcznych nawet nie rejestrują pomiaru.

2.2. Warsztat
Wybór akt poszczególnych spraw nie został dokonany w sposób w pełni zobiektywizowany. Analizie poddano te akta, do których uzyskano dostęp. Jednakże na dalszych etapach poziom obiektywizacji nie był ograniczany. Przede wszystkim – w każdym przypadku – analizie została poddana całość akt danej sprawy. W tych przypadkach, gdy orzeczenie sądu rejonowego zostało zaskarżone, przeanalizowano również akta postępowań odwoławczych. Takie założenie było konieczne – o ile podjęto się zbadania realizacji zasady prawdy materialnej na wszystkich etapach postępowania.

Z oczywistych względów, ze szczególną starannością analizowano przebieg postępowania na etapie przedsądowym, gdyż to właśnie na tym etapie zabezpiecza się miejsce zdarzenia oraz generuje większość dowodów.

Analiza prowadzona była w kierunku ustalenia następujących kwestii:

• w jaki sposób ustalono przebieg i okoliczności zdarzenia (chodzi zarówno o okoliczności czynu, jak i okoliczności pomiaru prędkości)?
• jakie czynności dowodowe zostały przeprowadzone w postępowaniu przedsądowym i w jaki sposób zostały one utrwalone?
• jakie dowody do przeprowadzenia wskazano we wniosku o ukaranie i jakie tezy dowodowe wskazano w uzasadnieniu tegoż wniosku?
• jaki był zakres postępowania dowodowego w ramach przewodu sądowego?
• jaki był charakter zarzutów apelacyjnych i na jakim poziomie wnikliwości zostały one rozpatrzone przez sąd II instancji?

Polski proces karny ma charakter inkwizycyjny – a zatem organ procesowy w pełni odpowiada za jego prawidłowy przebieg, jednakże „nawet najbardziej sumienne dociekanie prawdy tylko przez organ procesowy, bez udziału stron, nie przyniesie nigdy takich wyników, jak rozpatrywanie sprawy z kilku punktów widzenia, przedstawianych przez strony o przeciwstawnych interesach”31, dlatego stawiamy pytanie: w jakim stopniu w analizowanych postępowaniach uwzględnione zostały wnioski stron?

2.3. Wnioski

Poszczególne wnioski przedstawione zostaną w następującym porządku. Najpierw odniesiemy się do specyfiki poszczególnych typów deliktów, które wskazane zostały we wstępie. Każdy przedmiot postępowania ma bowiem swoją specyfikę. W dalszej kolejności podniesione zostaną uwagi o charakterze bardziej ogólnym, podkreślające cechy wspólne dla wszystkich typów deliktów, charakteryzujące polski model procesu karnego w jego wymiarze pragmatycznym. Na kolejnym etapie wnioskowania przedstawione zostaną uwagi de lege lata, które wskażą w jaki sposób polski proces karny można poprawić bez konieczności dokonywania ingerencji o charakterze prawotwórczym. Na koniec zaproponowane zostaną postulaty de lege ferenda – skierowane do prawodawcy.

W sprawach z art. 177 k.k., art 86 § 1. k.w. oraz 98 k.w. zabezpieczenie miejsca i okoliczności zdarzenia w zadowalającym wymiarze dokonano jedynie w sprawie karnej (II K 368/15), zakwalifikowanej jako wypadek drogowy. Natomiast w sprawach rozpatrywanych według procedury określonej w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia – zabezpieczenie miejsca zdarzenia było pobieżne lub (w jednym przypadku) w ogóle go nie było.

We wszystkich analizowanych przypadkach problem sprawstwa czynu zabronionego był sporny – a spór dotyczył zarówno faktycznego przebiegu zdarzenia, jak też interpretacji prawnej. Znamienne jest to, że organy procesowe przyjmowały określoną interpretację zdarzenia, ustalając sprawstwo określonej osoby, bez uwzględnienia wniosków drugiej strony – w tym w szczególności wniosku o obwinienie współuczestnika zdarzenia. Znamienne jest także to, że spośród spraw wykroczeniowych, które już zostały zakończone ocena sądu była odmienna od oceny oskarżyciela publicznego. A więc mamy taki stan, że osoba obwiniona została uniewinniona, a przeciwko rzeczywistemu sprawcy wykroczenia nie skierowano wniosku o ukaranie…

Odnośnie postępowań, których przedmiotem było prowadzenie pojazdu po spożyciu alkoholu przebadano jedynie trzy sprawy – w tym jedną na etapie czynności sprawdzających (sprawa jest w toku). Badania na tak małej próbie być może nie uprawniają do formułowania zbyt daleko idących uogólnień, jednakże to, co zauważono jest niebywale ważne. Otóż w żadnej ze spraw funkcjonariusze Policji nie przeprowadzili badań zgodnie z dyrektywami wynikającymi z ustawy o wychowaniu trzeźwości oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia. W jednym z tych przypadków do pomiaru trzeźwości nie użyto nawet analizatora wydechu (zastosowano jedynie urządzenie przesiewowe). Może to wskazywać, że Policja w ogóle nie respektuje tych przepisów. Nierespektowanie zasady prawdy materialnej w tym zakresie niedopuszczalne.

W przypadku pomiarów prędkości dokonanych ręcznymi miernikami prędkości ustalenia miejsca i okoliczności zdarzenia dokonywał funkcjonariusz przeprowadzający kontrolę. Ustalenia te były utrwalane w treści notatki urzędowej. Ponadto – w większości analizowanych spraw – funkcjonariusz przeprowadzający kontrolę był przesłuchiwany w charakterze świadka. W ramach przeprowadzanych czynności – z reguły – przesłuchiwani byli sprawcy czynu, z tym że do wyjątkowych sytuacji należało przesłuchanie sprawcy bezpośrednio po zdarzeniu. Najczęściej przesłuchanie to przeprowadzane było w ramach pomocy prawnej przez jednostkę organizacyjną Policji właściwą ze względu na adres zamieszkania kierującego. Na potrzeby postępowania sądowego gromadzona też była dokumentacja – z tym, że najczęściej ograniczano się jedynie do wygenerowania informacji z CEPiKu o aktualnych wpisach dotyczących podejrzanego oraz załączenia dokumentu legalizacji pierwotnej lub ponownej urządzenia pomiarowego. W pozostałych przypadkach (fotoradary, wideorejestratory) do materiału dowodowego załączano raporty urządzeń rejestracyjnych lub nagranie zarejestrowane przez wideorejestrator.

Oskarżyciele załączali do wniosków o ukaranie powyższą dokumentację oraz załączali wnioski o przesłuchanie w charakterze świadków policjantów dokonujących kontroli. W żadnej z badanych spraw nie załączano tez dowodowych. Żaden z wniosków o ukaranie nie zawierał uzasadnienia. W postępowaniach wnioski obwinienia nie były rozszerzane, zresztą większość spraw toczyła się bez udziału oskarżyciela w rozprawach. Z kolei aktywność strony biernej zwykle była duża – co jednak najczęściej nie przekładało się na intensywność dowodowotwórczą, ze względu na fakt, iż najczęściej wnioski dowodowe strony biernej były oddalane. Tylko w jednym przypadku sąd uwzględnił wniosek o przeprowadzenie eksperymentu procesowego oraz oględzin miejsca zdarzenia (Tarnów). W większości przypadków sąd orzekał jedynie na podstawie dowodów osobowych oraz dokumentów. Dowodem stosunkowo często przeprowadzanym był dowód z opinii biegłego.

Sprawy z art. 92a k.w. najczęściej kończą się wyrokiem skazującym, jednakże żaden z procesów nawet nie ocierał się o prawdę materialną. Sądy orzekały bądź na podstawie „dania wiary” relacjom funkcjonariuszy Policji, bądź na podstawie opinii biegłego. Opinie biegłych w sprawach z art. 92a nie polegały jednak na rekonstrukcji zdarzenia. Biegli ds. mierników prędkości – zakładając winę obwinionego – w sposób mniej lub bardziej rzetelny odnosili się jedynie do ujawnionych w aktach sprawy okoliczności, które mogły mieć wpływ na prawidłowość pomiaru.

De lege lata proponuje się następujące rozwiązania. Przede wszystkim należy stworzyć warunki do dokonywania obiektywnych ocen zdarzeń drogowych:

• wszystkie zdarzenia objęte kontrolą ruchu drogowego, jak i sam przebieg kontroli, powinny być rejestrowane przy użyciu kamer osobistych,
• przyrządy kontrolne oraz urządzenia rejestrujące używane przez Policję powinny posiadać funkcję identyfikacji pojazdu oraz zdolność do rejestrowania pomiarów;
• czynności związane z zabezpieczaniem śladów zdarzeń drogowych oraz obsługą urządzeń pomiarowych (rejestrujących) muszą być wykonywane przez odpowiednio przeszkolonych funkcjonariuszy;
• funkcjonariusze, którzy występowali w danej sprawie w charakterze organu mandatowego nie powinni występować w roli świadków zdarzenia, gdyż z natury rzeczy nie mogą być obiektywni w ocenie podejmowanych przez siebie działań.

De lege ferenda istnieje potrzeba uporządkowania zadań i kompetencji organów władzy administracyjnej i sądowniczej. Obecnie Policja zajmuje się głównie zatrzymywaniem dowodów rejestracyjnych oraz praw jazdy, wyręcza zatem i dubluje kompetencje sądu oraz tych organów administracji, które są uprawnione do wydawania oraz cofania uprawnień do kierowania pojazdami. Zaniedbuje natomiast swoje obowiązki związane z ochroną bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz z zabezpieczaniem miejsca i okoliczności zdarzenia.

Policjanci powinni być premiowani za to, że na terenie ich pracy nie ma wypadków i innych zdarzeń (czyli za prewencję), a nie za liczbę nałożonych kar, zatrzymanych praw jazdy i dowodów rejestracyjnych. Bo jeśli premiuje się policjantów za ilość dokonanych represji, to Policja – działając w swoim partykularnym interesie – zdarzenia te nie tylko ujawnia, ale też kreuje.

Przypisy:

1. Zob. S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 1998, s. 212.

2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (T.j. Dz. U. 2018, poz. 1987 ze zm.)

3. Art. 2 § 2 k.p.k. został recypowany do procedury wykroczeniowej na podstawie art. art. 8. ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia – dalej k.p.w. (t.j. dz. U. 2018, poz. 475 ze zm.).

4. T. Grzegorczyk, Komentarz do art. 2 Kodeksu postępowania karnego, Lex 2014.

5. Zob. m. in. Dorota Kaczmarska, Zasada prawdy materialnej po nowelizacji k.p.k. na tle innych zasad procesowego prawa karnego, w: Studia Iuridica Lublinensia 2016, t. 24, n. 1, s. 231.

6. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 484).

7. Zob. Wyroki Trybunału Konstytucyjnego (dalej: TK) z dnia 10 lipca 2000 r. (sygn. SK 12/99, z dnia 24 października 2007 r. (sygn. SK 7/06), z dnia 18 lutego 2009 r. (sygn. Kp 3/08).

8. Wyrok TK z dnia 10 lipca 2000 r.

9. Wyrok TK z dnia 24 października 2007 r.

10. S. Waltoś, Naczelne zasady procesu karnego, Warszawa 1999, s. 18.

11. 41 ze zm. Istotne zmiany dokonane zostały rozporządzeniem MSWiA z dnia 11 maja 2018 r. zmieniającym rozporządzeniem w sprawie kontroli ruchu drogowego (Dz. U., poz. 948).

12. Dz. U. 2015, poz. 2153.

13. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. – Prawo o miarach (Dz. U. Nr 63, poz. 636 ze zm.).

14. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 lutego 2014 r. w sprawie wymagań, którym powinny odpowiadać przyrządy do pomiaru prędkości pojazdów w ruchu drogowym, oraz szczegółowego zakresu badań i sprawdzeń wykonywanych podczas prawnej kontroli metrologicznej tych przyrządów pomiarowych (Dz. U. poz. 281).

15. Szerzej: S. Gawroński, Media relations służb mundurowych w Polsce. Analiza wybranych formacji, Kraków-Rzeszów-Zamość 2011, s. 57-65.

16. Zarządzenie nr 30 Komendanta Głównego Policji z dnia 22 września 2017 r. w sprawie pełnienia służby na drogach (Dz. Urz. KGP poz. 64).

17. Nowe zarządzenie zastąpiło następujące akty prawa wewnętrznego: zarządzenie nr 496 Komendanta Głównego Policji z dnia 2004 r. w sprawie badań na zawartość w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu (Dz. Urz. KGP poz. 40, z 2010 r. poz 72 oraz z 2011 poz. 34 i 51), Zarządzenie nr 497 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 maja 2004 r. w sprawie pełnienia służby przez policjantów wykorzystujących przyrządy kontrolno-pomiarowe służące do rejestracji zachowań uczestników ruchu drogowego (Dz. Urz. poz. 41, z 2007 poz. 53 oraz z 2010 poz. 27), Zarządzenie nr 609 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 czerwca 2007 r. w sprawie sposobu pełnienia służby na drogach przez policjantów (Dz. Urz. poz. 100, z 2010 r. poz. 69 oraz z 2013 r. poz. 44), Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie postępowania policjantów na miejscu zdarzenia drogowego (Dz. Urz. KGP poz. 133).

18. W decyzjach zatwierdzenia typu ustalane są warunki użycia danego przyrządu na terenie kraju, które mogą odbiegać od wskazań producenta lub importera urządzenia określonych w instrukcji obsługi.

19. Decyzję tę Komendant Główny w związku z raportem pokontrolnym NIK, w którym wykazano, że tylko 30% policjantów ruchu drogowego przeszła odpowiednie szkolenie.

20. Ustawa z dnia 20 maja 1970 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz. U. 2018 poz. 618 ze zm.).

21. Pismo Komendy Głównej Policji z dnia 23 czerwca 2014 r. (L. dz. ER-1850/1746/14/AK).

22. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz. U. 2018, poz. 1987 ze zm.)

23. T.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473, z późn. zm.

24. Podejmowane były próby przeprowadzenia badań aktowych w sprawach wykroczeniowych na podstawie formalnej zgody prezesa sądu. Ten sposób pozyskiwania danych okazał się mało efektywny. Prezesi sądów bądź odmawiali udzielenia zgody na przeprowadzenie kwerendy, bądź taką zgodę wyrażali, jednakże udostępniane były jedynie te akta, których udostępnienie sąd uznał za stosowne.

25. S. Waltoś, Proces Karny. Zarys systemu, Warszawa 2008, s. 275.