Artur Mezglewski
(Glosa opublikowana drukiem w: „Studiach Prawniczych KUL” 1/2008)
Glosa dotyczy stosowania art. 54 § 6 i 7 oraz art. 106a KPW.
W przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy w Kraśniku II Wydział Karny pośrednio uznał za wystarczające ustne powiadomienie przez funkcjonariusza Policji osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia o stawianym jej zarzucie bez konieczności przesłuchania jej w trybie art. 54 § 6 KPW jak również bez jakiejkolwiek formy kwalifikowanej tegoż powiadomienia.
Sąd Okręgowy w Lublinie XI Wydział Karny-Odwoławczy nie rozpatrzył wniosku obwinionego o uchylenie wyroku I instancji oraz przeprowadzenie uzupełniającego przewodu sądowego, uznając za prawnie niedopuszczalne rozpatrywanie na etapie postępowania odwoławczego dowodu co do meritum sprawy.
Sprawa rozpatrywana przez Sąd Rejonowy II Wydział Karny w Kraśniku, a następnie – na skutek złożonej przez obwinionego apelacji – przez Sąd Okręgowy w Lublinie dotyczyła sytuacji, która przytrafić się może każdemu kierowcy. Otóż każdy kierowca bez własnej winy może nie zauważyć znaku ograniczającego dozwoloną prędkość (czy też jakiegokolwiek innego znaku), jeśli w momencie zbliżania się do znaku jest on aktualnie zasłonięty, np. przez inny pojazd: czy to pojazd stojący na poboczu, czy też będący w trakcie wyprzedzania. Zdarzyć się tak może tym bardziej, że na większości polskich dróg nie stosuje się praktyki powtarzania znaku po przeciwległej (lewej) stronie jezdni.
W niniejszej sprawie obwiniony twierdził, że nie zauważył znaku „początek terenu zabudowanego”, który aktualnie był zasłonięty i pomimo zakazu poruszał się w tym terenie z prędkością przekraczającą 50 km/h. (o tym, że taki znak istnieje przekonał się dopiero po przeprowadzeniu kontroli drogowej, kiedy zawrócił, aby dokładnie obejrzeć drogę). Został on zatrzymany przez policyjny patrol. Policjant dokonujący kontroli drogowej zaproponował mu mandat karny bez podania przyczyny, tj bez wskazania za jakie wykroczenie drogowe go nakłada. Kierowca odmówił jego przyjęcia. Domagał się ponadto, aby go przesłuchano. Chciał złożyć wyjaśnienia. Funkcjonariusz Policji bez podania powodu odstąpił od jego przesłuchania. Przeciwko kierowcy sporządzony został wniosek o ukaranie do sądu grodzkiego z zarzutem, że kierując samochodem osobowym przekroczył dozwolona prędkość w obszarze zabudowanym, tj. o wykroczenie z art. 97 KW, w związku z art. 20 PRD.
Sąd Rejonowy w Kraśniku przeprowadził postępowanie dowodowe, w którym przesłuchano w charakterze świadków dwóch policjantów dokonujących kontroli drogowej. Swoje wyjaśnienia złożył obwiniony. Policjanci zeznali, że obwiniony został ustnie pouczony o stawianym mu zarzucie, że nie kwestionował on wykroczenia, ale odmówił przyjęcia mandatu karnego. Potwierdzili ponadto, że obwiniony domagał się przesłuchania go w charakterze osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia. Potwierdzili też, że od przesłuchania tego odstąpiono.
Sąd Rejonowy rozpatrując przedmiotową sprawę:
– uznał zeznania świadków za wiarygodne, zaś wyjaśnienia obwinionego za niewiarygodne,
– uznał za wystarczającą ustną formę powiadomienia osoby, co do której istnienie uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie o stawianym jej zarzucie,
– nie odniósł się w uzasadnieniu wyroku do faktu, że obwiniony (pomimo jego nalegań) nie został niezwłocznie przesłuchany w trybie art. 54 § 6 KPW.
Przyjęcie za wystarczającą formę ustnego powiadomienia sprawcy wykroczenia o stawianym mu zarzucie należy uznać za nieprawidłowe. Przepisy obowiązującego KPW sankcjonują kwalifikowaną formę powiadomienia osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia o stawianych jej zarzutach. Forma ta jest analogiczna do tej jaka stosowana jest w procedurze karnej. Różnica jest taka, że w KPW – w przeciwieństwie do KPK – przedstawienie zarzutów nie przybiera postaci postanowienia, a osoba podejrzewana o popełnienie wykroczenia nie uzyskuje praw strony w toczącym się postępowaniu. Postawienie zarzutów według kpw dokonuje się jednak w formie protokołu podpisanego przez obwinionego, na przepisanym formularzu, w ramach przesłuchania, o którym mowa w art. 54 § 6 KPW. Forma ta jest w obecnym stanie prawnym obligatoryjna.
Jeśli funkcjonariusze Policji nie wykonali w niniejszej sprawie ustawowego obowiązku przeprowadzenia formalnego przesłuchania osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia, to nie należy domniemywać, że wykonali oni jakiekolwiek obowiązki w tym zakresie, w tym także pouczenia o dokonanym wykroczeniu. Przede wszystkim zaś nie można uznać, iż obwinionemu formalnie przedstawiony został zarzut. Okolicznością dodatkowo przemawiającą za przyjęciem tego domniemania w tej konkretnej sprawie (a których sąd w ogóle nie wziął pod uwagę) jest ta, że w czasie kontroli drogowej obwiniony domagał się przesłuchana go – zgodnie z obowiązującym prawem . Skoro obwiniony nie przyjął mandatu karnego i skoro domagał się przesłuchania go, oznacza to, że miał coś funkcjonariuszom do zakomunikowania lub też miał jakieś wątpliwości co do dokonanej przez nich oceny zdarzenia.
Nawet jeśliby przyjąć, że funkcjonariusz dokonujący kontroli drogowej poinformował osobę podejrzaną o popełnienie wykroczenia o stawianym jej zarzucie, to nadal nie można mieć procesowej pewności, że zarzut ten został przez nią zrozumiany. Przesłuchanie dokonywane w trybie art. 54 § 6 KPW ma bowiem do spełnienia także funkcję informacyjną. Zgodnie z obowiązującymi procedurami funkcjonariusz przesłuchujący osobę podejrzewaną o popełnienie wykroczenia po wpisaniu treści zarzutu do protokołu, pyta tę osobę czy treść zarzutu jest dla niego zrozumiała.
W literaturze przedmiotu podnosi się, iż dokonanie przesłuchania osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia jest obowiązkiem względnym(Grzegorczyk). Odstąpienie od przesłuchania może nastąpić, gdyby ono było połączone ze znacznymi trudnościami (art. 54 § 7 KPW). Wówczas jednak osobę podejrzaną także należy pouczyć o stawianych jej zarzutach, gdyż w przeciwnym razie nie będzie mogła nadesłać pisemnych wyjaśnień lub będą one nie na temat (Lewiński, Skowron).
W razie odstąpienia od przesłuchania osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, pouczenie o zarzutach winno być jednak dokonane w formie pisemnej, zaś o przyczynach odstąpienia od przesłuchania dokumentuje się w postaci notatki urzędowej – zgodnie z art. 54 § 7 KPW. Zdaniem J. Lewińskiego w razie odstąpienia od przesłuchania treść zarzutu winna być wpisana do notatki urzędowej. Wydaje się jednak, iż sam obowiązek wpisania treści zarzutu do notatki urzędowej nie będzie gwarancją realizacji obowiązku pouczenia o treści zarzutu. W praktyce bowiem notatki urzędowe sporządzane są nie w bezpośrednim związku czasowym z zarzucanym wykroczeniem i nie relacjonują najczęściej – z różnych powodów – rzeczywistego stanu faktycznego.
W niniejszej sprawie nie tylko odstąpiono od przesłuchana osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia, lecz także odstąpiono od pisemnego poinformowania jej o stawianych zarzutach, jak również nie sporządzono żadnej notatki, o której mowa w art. 54 § 7 KPW.
Przepis art. 54 § 6 KPW nakazujący niezwłoczne przesłuchanie osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia ma do spełnienia wielorakie funkcje. Niewątpliwie przyczynia się on do sprawniejszej realizacji zasady ekonomii i szybkości postępowania. Zasada ta zrealizować się może w różnoraki sposób. Poprzez jak najszybsze uświadomienie osobie podejrzewanej o popełnienie wykroczenia można wykorzystać przepisy umożliwiające rozpatrzenie sprawy przed rozprawą. Nie można jednak wykluczyć, iż dowody wskazane przez przesłuchiwanego, a przeprowadzone przez organ ścigania, wykażą, że wykroczenia nie było. Tak mogło się zdarzyć w analizowanym przypadku, jeśliby po przesłuchaniu osoby podejrzanej dokonano niezwłocznie oględzin miejsca, gdzie znajduje się znak drogowy „początek obszaru zabudowanego”, i jeśliby się okazało, że znak ten faktycznie jest aktualnie niewidoczny dla użytkowników drogi.
Od wyroku Sądu Rejonowego w Kraśniku z dnia 28 lutego 2007 r. obwiniony złożył apelację. Wnosił w niej o uchylenie zaskarżonego orzeczenia oraz (alternatywnie) o przeprowadzenie na podstawie art. 106 a KPW uzupełniającego przewodu sądowego bądź przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi I instancji celem przeprowadzenia czynności dowodowych mających służyć ustaleniu, czy znak drogowy nakazujący ograniczenie prędkości był krytycznego dnia widoczny dla kierujących pojazdami.
W trakcie rozprawy odwoławczej Sąd Okręgowy w Lublinie XI Wydział Karny-Odwoławczy odrzucając wniosek obwinionego o uchylenie wyroku I instancji i przeprowadzenie dowodów określonych dowodów i pozostawiając go bez rozpatrzenia, ustnie argumentował, że nie istnieje prawna możliwość przeprowadzanie dowodów co do istoty sprawy.
Stanowisko sądu w tej mierze jest zasadniczo błędne. Oddalenie wniosku obwinionego bez jego merytorycznej oceny stanowi naruszenie jego uprawnień jako strony postępowania. Po nowelizacji KPW dokonanej ustawą z dnia 22 maja 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. nr 109, poz. 1031) sąd odwoławczy może przeprowadzić postępowanie co do istoty sprawy. W literaturze podkreśla się jedynie, że nie jest to możliwe, jeśli wiązałoby się z przeprowadzeniem przewodu sądowego na nowo w całości lub w znacznej części (Skwarczyński).
Zaznaczyć ponadto należy, iż sąd miał prawo dopuścić wnioskowane przez obwinionego dowody także przed rozprawą (art. 106a in fine KPW).
Konkludując. Praktyka Sądu Rejonowego II Wydział Karny w Kraśniku sankcjonująca możliwość stosowania ustnych pouczeń osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia na etapie czynności wyjaśniających bez konieczności stosowania przepisu art. 54 § 6 KPW i tym samym kwalifikowanej (pisemnej) formy dokonania takiego pouczenia w ramach przesłuchania, które w obecnym stanie prawnym jest obligatoryjne, jest sprzeczna z podstawowymi zasadami procesowymi oraz stanowi naruszenie podstawowych zasad kształtowania materiału dowodowego. Praktyka ta ignoruje normy gwarancyjne realizacji podstawowych praw osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia:
– prawa do poznania treści zarzutu,
– prawa do składania wyjaśnień na każdym etapie postępowania,
– prawa do inicjatywy dowodowej na etapie przygotowawczym.
Wszak zeznania osoby zobowiązanej do dokonania stosownego pouczenia, w sytuacji, gdy podmiot tego prawa zaprzecza, jakoby to pouczenie nastąpiło, nie stanowi wystarczającej gwarancji, że na etapie postępowania przygotowawczego organa władzy publicznej nie naruszyły ustawowych uprawnień, jakie przysługują osobie podejrzanej o popełnienie wykroczenia. Stanowi to także naruszenie zasady kontradyktoryjności, skoro zeznania jednej strony są „wartościowsze”, zaś zeznania obwinionego, który twierdzi, że nie został pouczony o swoich prawach Sąd Rejonowy w Kraśniku określa jako „nielogiczne i sprzeczne z doświadczeniem życiowym”. Tak jakby „doświadczenie życiowe” dostarczało nie dość przykładów, gdzie organa ścigania są uwikłane w przeróżne manipulacje materiałem dowodowym…
Decyzja Sądu Okręgowego o pozostawieniu bez rozpatrzenia wniosku strony o uzupełnienie postępowania dowodowego – wobec jasno sprecyzowanego przepisu art. 106a, dopuszczającego taką możliwość – stanowi jaskrawe naruszenie uprawnień obwinionego jako strony postępowania w tym prawo do obrony oraz prawo do rzetelnego procesu.
.
Literatura:
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, Warszawa 2005;
Lewiński J., Komentarz do kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, Warszawa 2005;
Skowron A., Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Gdańsk 2006;
Skwarczyński H., Nowelizacja Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, „Monitor Prawniczy” 2003, nr 20.
Mój kumpel polecił mi ten blog i powiedział, iż mi się spodoba. Miał sto procent racji. Ów wpis zdecydowanie uszczęśliwił mój dzisiejszy dzień, ponieważ szukałem informacji, które odnalazłem na tym blogu ponad dwie godziny w Google. Dzięki wielkie!
Zawsze w poniedzialki niewiele mam do zrobienia , nie po pierwszej ,tak wiec przegladam rozne strony. Podobaja mi sie strony zbudowane na wordpressie , zwlaszcza odnosnie wygladu. Wyglad – ok!